ارز (Currency) به هر نوع پول رایجی گفته می‌شود که به عنوان وسیله‌ای برای مبادله کالاها و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارز می‌تواند به شکل سکه، اسکناس یا حتی دیجیتال (مانند ارزهای دیجیتال) باشد. هر کشور معمولاً ارز مخصوص به خود را دارد، مانند دلار آمریکا (USD)، یورو (EUR) یا ریال ایران (IRR).
ارز فیات (Fiat Currency):
ارزی که توسط دولت‌ها صادر می‌شود و پشتوانه فیزیکی مانند طلا ندارد، اما به دلیل اعتماد مردم و قانونی بودن، ارزش خود را حفظ می‌کند. مثال: دلار آمریکا، یورو.
ارز دیجیتال (Cryptocurrency):
ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین (Bitcoin) و اتریوم (Ethereum) که بر پایه فناوری بلاکچین کار می‌کنند و غیرمتمرکز هستند.
ارزهای کامودیتی‌بیس (Commodity-Based Currency):
ارزهایی که ارزش آن‌ها به کالاهای فیزیکی مانند طلا یا نفت وابسته است.
معاملات ارزی (Foreign Exchange یا Forex) به خرید و فروش ارزهای مختلف با هدف کسب سود یا تأمین نیازهای تجاری گفته می‌شود. این معاملات در بازار فارکس انجام می‌شوند که بزرگترین بازار مالی جهان است و حجم معاملات روزانه آن به تریلیون‌ها دلار می‌رسد.
معاملات نقدی (Spot Transactions):
در این نوع معاملات، خرید و فروش ارز به صورت فوری و با قیمت فعلی بازار انجام می‌شود.
معاملات آتی (Forward Transactions):
در این معاملات، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که در تاریخ مشخصی در آینده، ارز را با قیمت توافقی معامله کنند.
معاملات سواپ (Swap Transactions):
در این نوع معاملات، دو طرف توافق می‌کنند که ارزها را با یکدیگر مبادله کنند و پس از مدت مشخصی، آن‌ها را بازگردانند.
معاملات اختیاری (Option Transactions):
در این معاملات، خریدار حق (نه الزام) خرید یا فروش ارز را در آینده با قیمت توافقی دارد.
محمد مسیحی معاون درآمد‌های مالیاتی سازمان امور مالیاتی، درباره مالیات خرید و فروش ارز گفت: موضوع مالیات علی‌الحساب ۱۰ درصدی شامل حال کسانی که با شیوه‌های قانونی به معاملات ارز مبادرت می‌ورزند، نمی‌شود.
در واقع مالیات 10% شامل حال اشخاص حقیقی و حقوقی است که در بازارهای غیررسمی با هدف سفته‌بازی و با شیوه سوداگرانه نسبت به معاملات ارزی اقدام می‌کنند.
مالیات خرید و فروش ارز برای اشخاصی است که بدون نیاز و تنها با هدف سرمایه گذاری، ارز خریداری می‌کنند.
فعالان اقتصادی:
ارزهایی که توسط فعالان اقتصادی از طریق سامانه نیما (سامانه یکپارچه معاملات ارزی) خریداری و مبادله می‌شوند، مشمول مالیات نیستند.
ارزهای دانشجویی:
ارزهایی که برای پرداخت هزینه‌های تحصیلی دانشجویان در خارج از کشور خریداری می‌شوند، از پرداخت مالیات معاف هستند.
ارزهای مسافرتی:
ارزهایی که برای سفرهای خارجی خریداری می‌شوند، تحت شرایط مشخصی از مالیات معاف می‌شوند.
ارزهای مرتبط با امور بهداشتی و درمانی:
ارزهایی که برای خرید دارو، تجهیزات پزشکی یا سایر نیازهای درمانی از طریق سازوکارهای قانونی بانک مرکزی خریداری می‌شوند، مشمول مالیات نیستند.
ارزهای مرتبط با صادرات و واردات:
ارزهایی که برای انجام فعالیت‌های صادراتی و وارداتی از طریق کانال‌های قانونی خریداری می‌شوند، از پرداخت مالیات معاف می باشند.
بر اساس تبصره ماده ۱۷ قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده، در مواردی که دریافت وجه از مودی به فروش کالا یا ارائه خدمت مرتبط نباشد، این عمل به عنوان عرضه خدمت محسوب نمی‌شود و بنابراین مشمول مالیات و عوارض نخواهد بود. بر همین اساس، خرید و فروش ارز به خودی خود مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیست، زیرا این عملیات به عنوان عرضه خدمت در نظر گرفته نمی‌شود.
با این حال، عملیات تبدیل پول رایج به ارز (یا بالعکس) به عنوان یک خدمت مالی تلقی می‌شود. بر این اساس، صرافی‌ها به عنوان ارائه‌دهندگان این خدمت، موظف هستند بر اساس حجم فعالیت‌های خود، در نظام مالیات بر ارزش افزوده ثبت‌نام کرده و تکالیف مربوطه را انجام دهند.
مطابق دستورالعمل شماره ۵۹۶/۹۳/۲۰۰ مورخ ۱۳۹۳/۷/۵، مالیات بر ارزش افزوده برای صرافی‌ها بر اساس مابه‌التفاوت بین مبلغ خرید ارز و مبلغ فروش آن به مصرف‌کننده نهایی محاسبه می‌شود. این دستورالعمل به صرافی‌ها اعلام می‌کند که باید تفاوت بین قیمت خرید و فروش ارز را به عنوان پایه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در نظر بگیرند.
کلیه صرافی ها و کسانی که مبادرت به فروش ارز مینمایند در خصوص چگونگی صدور صحیح صورتحسابهای الکترونیکی با الگوی شماره 2 (الگوی ارز) به استحضار میرساند؛ براساس قواعد مندرج در “سند دستورالعمل صدور صورتحساب الکترونیکی”، ضروری است هنگام صدور صورتحساب نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
برای فروش ارز به صورت اسکناس برای هر نوع ارز(دلار، یورو،…)، میبایست صرفا در یک ردیف و با شناسه (عمومی یا اختصاصی) “خدمت فروش ارز به صورت اسکناس” در صورتحساب الکترونیکی ثبت شود.
برای فروش ارز به صورت حواله برای هر نوع ارز (دلار، یورو،…)، میبایست در یک ردیف شناسه(عمومی یا اختصاصی) “خدمت فروش ارز به صورت حواله” و در ردیف‌های بعدی کارمزدهای مربوطه با شناسههای(عمومی یا اختصاصی) ” حق‌العمل ارزی فروش ارز به صورت حواله” و”حق‌العمل ریالی فروش ارز به صورت حواله” در صورتحساب الکترونیکی ثبت گردد.
در صدور صورتحساب الکترونیکی ارز (الگوی 2) میبایست از شناسههای مرتبط با خدمات فروش ارز که در سامانه دریافت شناسه کالا/خدمت به نشانی stuffid.tax.gov.ir بارگذاری گردیده، استفاده گردد.
نرخ برابری ارز با ریال، نرخ فروش ارز بر اساس نرخ اعلامی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در زمان صدور صورتحساب الکترونیکی میباشد.
مقدار فیلد “تفاوت نرخ خرید و فروش ارز/کارمزد فروش ارز”، به ازای یک واحد فروش ارز محاسبه و در صورتحساب الکترونیکی ثبت شود.
مبلغ کل کالا/خدمت در صورتحساب از محاسبه مجموع “مبلغ قبل از تخفیف” (مبلغ ارز فروخته شده به ریال)، “مبلغ مالیات بر ارزش افزوده”، “مبلغ سایر مالیات و عوارض” و همچنین “مبلغ سایر وجوه قانونی” به دست می‌آید.
Os = Es + Ks + Ks2 + Ks3
os : مبلغ کل کالا/خدمت؛
Es : مبلغ قبل از تخفیف؛
Ks : مبلغ مالیات بر ارزش افزوده؛
Ks2 : مبلغ سایر مالیات و عوارض؛
Ks3 : مبلغ سایر وجوه قانونی.
مأخذ محاسبه مالیات بر ارزش افزوده “تفاوت نرخ خرید و فروش ارز/کارمزد فروش ارز” در “میزان ارز” میباشد.
تمامی مبالغ مندرج در صورتحسابهای الکترونیکی برای همه انواع الگوها از جمله الگوی فروش ارز بر حسب ریال محاسبه و درج گردد.
نمونه صورتحساب الکترونیکی نوع اول
۱. اشخاص مشمول پرداخت مالیات خرید و فروش ارز
مالیات ۱۰٪ علی‌الحساب شامل اشخاص حقیقی و حقوقی می‌شود که در بازارهای غیررسمی و با اهداف سفته‌بازی یا سوداگری به خرید و فروش ارز اقدام می‌کنند.
این مالیات برای افرادی است که بدون نیاز واقعی و تنها با هدف سرمایه‌گذاری، ارز خریداری می‌کنند.
۲. اشخاص معاف از مالیات خرید و فروش ارز
فعالان اقتصادی: ارزهایی که از طریق سامانه نیما خریداری و مبادله می‌شوند.
ارزهای دانشجویی: ارزهایی که برای پرداخت هزینه‌های تحصیلی دانشجویان در خارج از کشور خریداری می‌شوند.
ارزهای مسافرتی: ارزهایی که برای سفرهای خارجی خریداری می‌شوند.
ارزهای مرتبط با امور بهداشتی و درمانی: ارزهایی که برای خرید دارو، تجهیزات پزشکی یا سایر نیازهای درمانی خریداری می‌شوند.
ارزهای مرتبط با صادرات و واردات: ارزهایی که برای فعالیت‌های صادراتی و وارداتی خریداری می‌شوند.
۳. مالیات بر ارزش افزوده و خرید و فروش ارز
خرید و فروش ارز به خودی خود مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیست، زیرا این عملیات به عنوان عرضه خدمت محسوب نمی‌شود.
عملیات تبدیل پول رایج به ارز (یا بالعکس) به عنوان یک خدمت مالی تلقی می‌شود و صرافی‌ها موظف به ثبت‌نام در نظام مالیات بر ارزش افزوده هستند.
مالیات بر ارزش افزوده برای صرافی‌ها بر اساس مابه‌التفاوت بین مبلغ خرید و فروش ارز محاسبه می‌شود (مطابق دستورالعمل شماره ۵۹۶/۹۳/۲۰۰ مورخ ۱۳۹۳/۷/۵).
۴. صدور صورتحساب الکترونیکی توسط صرافی‌ها
کلیه صرافی‌ها و فروشندگان ارز موظف به صدور صورتحساب الکترونیکی هستند.
صورتحساب‌ها باید بر اساس الگوی شماره ۲ (الگوی ارز) و مطابق با سند دستورالعمل صدور صورتحساب الکترونیکی صادر شوند.
هنگام صدور صورتحساب، باید به قواعد و نکات فنی مندرج در دستورالعمل توجه شود.