چهارشنبه, ۲۵ تیر , ۱۴۰۴ برابر با - Wednesday, 16 July , 2025
تعریف سفته و اهمیت آن در حقوق تجارت ایران سفته یا فته‌طلب، به عنوان یکی از مهم‌ترین اسناد تجاری در نظام حقوقی ایران، نقش کلیدی در تسهیل معاملات تجاری و تضمین تعهدات مالی ایفا می‌کند.
این سند مالی معتبر، که در عرف تجاری به عنوان یک وعده پرداخت شناخته می‌شود، به موجب قانون تجارت ایران تنظیم و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
افراد، شرکت‌ها و مؤسسات گوناگون از سفته برای پوشش تعهدات مالی و اطمینان از انجام آن‌ها بهره می‌برند، که این امر بر اهمیت آن در گردش اقتصادی کشور می‌افزاید
سفته، با داشتن قابلیت قانونی، در صورت عدم پرداخت مبلغ تعیین شده، امکان پیگیری از طریق مراجع قضایی را برای دارنده آن فراهم می‌سازد.
ماده 307 قانون تجارت است که مقرر می‌دارد: ( فته‌طلب (سفته) سندی است که به موجب آن امضاکننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین و یا به‌حواله‌کرد آن شخص کارسازی نماید )
این تعریف، ارکان اصلی سفته را مشخص می‌نماید:
ماهیت سفته به عنوان یک سند تجاری، آن را از اسناد مدنی متمایز می‌سازد و مزایای قانونی خاصی را برای دارنده آن ایجاد می‌کند
این سند، تعهد مستقیم صادرکننده به پرداخت است، برخلاف حواله که انتقال دین به شخص ثالث را شامل می‌شود.
برای آنکه سفته از مزایای اسناد تجاری برخوردار گردد، باید شرایط شکلی مندرج در ماده 308 قانون تجارت را دارا باشد.
سفته باید به امضاء یا مهر صادرکننده رسیده باشد. این امر، تعهد صادرکننده را رسمیت می‌بخشد. اثر انگشت به تنهایی برای اعتبار تجاری سفته کافی نیست و وجود امضاء یا مهر ضروری است.
سفته بدون امضاء یا مهر فاقد اعتبار تجاری خواهد بود.
درج تاریخ صدور سفته الزامی است.1 عدم درج تاریخ صدور می‌تواند منجر به این شود که دارنده سفته بتواند هر زمان نسبت به مطالبه آن اقدام نماید.
مبلغ مورد تعهد باید هم به صورت عددی و هم به صورت حروف نوشته شود.
این امر به منظور جلوگیری از هرگونه ابهام یا تقلب صورت می‌گیرد. مبلغ اسمی مندرج بر روی برگه سفته، حداکثر مبلغی است که می‌توان در آن درج نمود
نام شخص یا نهادی که وجه سفته به او پرداخت خواهد شد باید مشخص گردد
سفته می‌تواند در وجه حامل نیز صادر شود
صدور سفته در وجه خود صادرکننده صحیح نیست
عبارت «به حواله کرد» در سفته به دارنده این اختیار را می‌دهد که بتواند آن را به شخص دیگری منتقل کند
تاریخی که صادرکننده ملزم به پرداخت مبلغ سفته است باید قید شود در صورت عدم وجود تاریخ پرداخت، سفته عندالمطالبه محسوب می‌گردد
اگر تاریخ پرداخت با تعطیل رسمی مصادف شود، باید روز بعد از تعطیل پرداخت صورت گیرد.
در سفته ضمانت، به جای تاریخ پرداخت، عبارت «بابت حسن انجام کار» درج می‌شود
سفته در ایران کاربردهای گوناگونی دارد و به عنوان یک ابزار مالی مهم در معاملات تجاری شناخته می‌شود
پرداخت بهای کالا و خدمات:
سفته می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای پرداخت مبالغ مربوط به کالاها و خدمات در معاملات غیرنقدی مورد استفاده قرار گیرد این امر به ویژه در مواردی که پرداخت به صورت مؤجل یا اقساطی توافق شده باشد، کاربرد دارد.
تضمین اجرای تعهدات:
سفته به طور گسترده‌ای به عنوان تضمینی برای اجرای تعهدات قراردادی در زمینه‌های مختلف از جمله پیمانکاری و ارائه خدمات به کار می‌رود. در این حالت، مبلغ سفته معمولاً معادل ارزش تعهد یا خسارت احتمالی ناشی از عدم انجام آن تعیین می‌گردد.
تضمین بازپرداخت وام:
بانک‌ها و مؤسسات مالی اغلب در هنگام اعطای وام، از وام‌گیرنده سفته به عنوان تضمین بازپرداخت آن دریافت می‌کنند. پس از تسویه کامل وام، سفته به وام‌گیرنده مسترد می‌گردد.
استخدام و حسن انجام کار:
یکی از رایج‌ترین کاربردهای سفته در ایران، استفاده از آن توسط کارفرمایان به عنوان تضمینی برای حسن انجام کار و حفظ اموال و اطلاعات شرکت توسط کارکنان است.
در این موارد، معمولاً در قسمت تاریخ سفته عبارت «بابت حسن انجام کار» درج می‌شود.
با این حال، لازم به ذکر است که اعتبار قانونی استفاده از سفته صرفاً به عنوان تضمین حسن انجام کار، بدون اثبات خسارت مالی به کارفرما، مورد بحث و تردید است
معاملات بین‌المللی:
سفته می‌تواند در معاملات تجاری بین‌المللی نیز به عنوان ابزاری برای ایجاد اعتماد و تضمین پرداخت‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
برای مطالبه وجه سفته، دارنده ابتدا باید در سررسید مقرر به صادرکننده مراجعه نماید
در صورتی که پرداخت صورت نگیرد، دارنده می‌تواند اقدام قانونی نماید.
اگر سفته عندالمطالبه باشد، دارنده باید ظرف یک سال از تاریخ صدور، پرداخت آن را مطالبه کند.
در صورت عدم پرداخت وجه سفته در سررسید، دارنده برای حفظ حقوق خود به ویژه در مقابل ظهرنویسان و ضامن، باید نسبت به واخواست سفته اقدام نماید
واخواست، اعتراض رسمی به عدم پرداخت وجه سفته در سررسید است و معمولاً از طریق اداره واخواست دادگستری یا دفاتر اسناد رسمی صورت می‌گیرد
مهلت واخواست سفته، ده روز از تاریخ سررسید است
برای سفته عندالمطالبه، مهلت واخواست از تاریخ مطالبه وجه محاسبه می‌شود.
عدم انجام واخواست در مهلت مقرر، موجب از بین رفتن حق رجوع دارنده به ظهرنویسان و ضامن می‌گردد.
هزینه واخواست معمولاً حدود دو درصد مبلغ اسمی سفته است
پس از واخواست، دارنده می‌تواند با تقدیم دادخواست حقوقی به دادگاه، مطالبه وجه سفته را از صادرکننده و در صورت واخواست به موقع، از ظهرنویسان و ضامن نیز درخواست نماید
در صورتی که دادگاه حکم به پرداخت وجه سفته صادر نماید و محکوم‌علیه از پرداخت امتناع کند، دارنده می‌تواند درخواست توقیف اموال وی را بنماید
در برخی موارد، ممکن است حکم جلب محکوم‌علیه نیز صادر گردد.
استفاده از سفته به عنوان ضمانت حسن انجام کار در قراردادهای استخدامی در ایران بسیار رایج است
در این موارد، معمولاً مبلغ سفته‌ای که کارفرما از کارمند دریافت می‌کند، به منظور تضمین انجام صحیح وظایف و جبران خسارات احتمالی ناشی از قصور یا تخلف وی تعیین می‌گردد
از دیدگاه حقوقی، اعتبار و نحوه اجرای سفته ضمانت حسن انجام کار، بدون اثبات خسارت مالی به کارفرما، محل اختلاف است
برای تقویت جنبه حقوقی سفته در این کاربرد، توصیه می‌شود که جزئیات مربوط به سفته (شماره و مبلغ) و شرایط دقیق اجرای آن در قرارداد کار ذکر شود
1 – در قسمت تاریخ سفته، عبارت «بابت حسن انجام کار» را درج نموده و تاریخ و شماره قرارداد کار را نیز ذکر نمایند.
2 – نام کارفرما یا شرکت را به عنوان گیرنده وجه قید کرده و از نوشتن عبارت «در وجه حامل» خودداری کنند.
3 – حتماً یک نسخه کپی از سفته تهیه و نزد خود نگهداری نمایند و در صورت امکان، از کارفرما رسید دریافت کنند
4 – پس از پایان قرارداد کار، نسبت به استرداد سفته از کارفرما اقدام نمایند
5 – می‌توانند در پشت سفته عبارتی مبنی بر اینکه سفته صرفاً جهت ضمانت حسن انجام کار صادر شده و فاقد اعتبار کیفری و حقوقی برای پرداخت است، درج نمایند.
1 – شرایط دقیق اجرای سفته حسن انجام کار را در قرارداد کار به وضوح مشخص نمایند.
2 – تنها در صورت بروز خسارت مالی واقعی ناشی از عملکرد کارمند، نسبت به مطالبه وجه سفته اقدام کنند.
3 – پس از اتمام قرارداد کار و در صورت عدم وجود خسارت، سفته را به کارمند مسترد نمایند
استفاده صحیح و ایمن از سفته مستلزم آگاهی کامل صادرکنندگان و دارندگان از حقوق و تکالیف قانونی آن‌ها، رعایت دقیق شرایط شکلی سند و اطلاع از رویه‌های مطالبه وجه و رسیدگی به عدم پرداخت است.
ظهور سفته الکترونیکی، با مزایای قابل توجه خود، نویدبخش تحولی مثبت در استفاده از این ابزار مالی در ایران است.
توصیه می‌شود که در هنگام استفاده از سفته، همواره از منابع معتبر برای تهیه آن استفاده شده و در صورت نیاز، با متخصصان حقوقی مشورت گردد.
همچنین، آگاهی از مهلت‌های قانونی وصول سفته (مطابق با مقررات مربوط به برات که بر سفته نیز حاکم است، مهلت طرح دعوی علیه ظهرنویسان و ضامن یک سال از تاریخ واخواست و علیه صادرکننده دو سال از تاریخ واخواست یا سه سال از تاریخ سررسید می‌باشد) برای دارندگان آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.