مالیات بر ارزش افزوده (VAT) یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالیاتی در اقتصادهای مدرن است که بر مصرف کالاها و خدمات اعمال می‌شود. با این حال، برای حمایت از اقشار مختلف جامعه و تحقق اهداف اقتصادی و اجتماعی، برخی خدمات از پرداخت این مالیات معاف می‌شوند. در این مقاله، به بررسی مفصل خدمات معاف از ارزش افزوده، دلایل معافیت، انواع خدمات معاف، تأثیرات آن بر اقتصاد و جامعه، و چالش‌های مرتبط با آن می‌پردازیم.
1. حمایت از اقشار کم‌درآمد:
خدمات اساسی مانند بهداشت، آموزش و حمل و نقل عمومی برای تأمین نیازهای اولیه مردم ضروری هستند. معافیت این خدمات از مالیات بر ارزش افزوده، هزینه‌های زندگی را برای اقشار کم‌درآمد کاهش می‌دهد
2. حمایت از صنایع خاص:
برخی خدمات مانند خدمات کشاورزی، خدمات مالی برای صنایع کوچک و متوسط، یا خدمات فرهنگی برای رشد و توسعه نیاز به حمایت دارند. معافیت این خدمات از مالیات بر ارزش افزوده، می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری و اشتغال‌زایی کمک کند.
3. تشویق مصرف خدمات خاص:
دولت‌ها ممکن است برای تشویق استفاده از خدماتی مانند خدمات بهداشتی پیشگیرانه، خدمات آموزشی خصوصی یا خدمات دوستدار محیط زیست، آنها را از مالیات بر ارزش افزوده معاف کنند.
4. دلایل سیاسی و اجتماعی:
در برخی موارد، معافیت خدمات از مالیات بر ارزش افزوده به دلایل سیاسی یا برای جلب رضایت عمومی اعمال می‌شود.
خدمات درمانی، تشخیصی و پیشگیری شامل:
خدمات توانبخشی، حمایتی و خدمات آرامستان‌ها.
کلیه خدمات درمانی، تشخیصی، پیشگیری و توانبخشی از پرداخت مالیات معاف هستند. این معافیت به کاهش هزینه‌های درمانی برای بیماران و بهبود سیستم بهداشت و درمان کشور کمک می‌کند.
خدمات درمانی و پیشگیری دامی و گیاهی شامل:
واحدهای ماشینی‌کردن (مکانیزاسیون) آب کشاورزی، کشت بافت و تولید اندام‌های تکثیری گیاهان.
خدمات زینک، چاپ، انتشار روزنامه شامل:
خدمات نشر و توزیع روزنامه، کتاب، نشریه (به استثنای موسسات کمک آموزشی و کنکور و تبلیغات کالاها و خدمات داخلی در روزنامه‌ها و نشریات).
ارائه خدماتی که مابه‌ازای آن به صورت حقوق و دستمزد پرداخت می‌شود شامل:
خدمات ارائه‌شده توسط شرکت‌های تأمین نیروی انسانی و شرکت‌هایی که از طریق قراردادهای حجمی خدمات خود را ارائه می‌کنند (مانند خدمات پرستاری و نظافتی).
عملیات و خدمات بانکی شامل:
دریافت سپرده، اعطای تسهیلات، ایجاد اعتبار، ارائه ضمانت‌نامه و انتقال وجه (در چهارچوب قوانین مربوط و مصوبات شورای پول و اعتبار).
خدمات اعتباری قرض‌الحسنه شامل:
خدمات ارائه‌شده توسط صندوق‌های قرض‌الحسنه دارای مجوز از بانک مرکزی یا سایر مراجع مورد تأیید.
خدمات مالی و اعتباری شامل:
اعطای تسهیلات توسط صندوق‌های حمایتی، ضمانت صادرات، سرمایه‌گذاری، بیمه‌ای و پژوهش و فناوری (در چهارچوب اساسنامه آنها).
خدمات بیمه‌های زندگی، محصولات کشاورزی و بیمه اجتماعی شامل:
خدمات بیمه اجتماعی و درمان تکمیلی.
خدمات بازار سرمایه شامل:
خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس (به تشخیص شورای عالی بورس و اوراق بهادار).
خدمات انتشار و نقل و انتقال سهام شامل:
انتشار و نقل و انتقال سهام، حق تقدم، سهم‌الشرکه و سایر اوراق بهادار.
صدور و ابطال، نقل و انتقال واحدهای سرمایه‌گذاری شامل:
واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های دارای مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار.
سود تسهیلات اعطایی شرکت‌های واسپاری (لیزینگ) شامل:
سود تسهیلات اعطایی به مشتریان توسط شرکت‌های واسپاری دارای مجوز از بانک
مرکزی. خدمات حمل و نقل شامل:
خدمات حمل و نقل درون‌شهری، برون‌شهری و بین‌المللی (جاده‌ای، ریلی و دریایی).
خدمات آموزشی، پژوهشی و ورزشی شامل:
خدمات دارای مجوز از مراجع ذی‌صلاح (طبق آیین‌نامه مصوب هیأت وزیران).
خدمات اقامتی شامل:
خدمات هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر، مهمانپذیرها و سایر مراکز اقامتی دارای مجوز از وزارت میراث فرهنگی یا اتحادیه‌های ذی‌ربط.
قدرالسهم هزینه مشترک (شارژ) دریافتی توسط شرکت‌های خدماتی شامل:
خدمات ارائه‌شده به واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی مستقر در شهرک‌های صنعتی.
خدمات فنی، بازسازی، تعمیر و نگهداری تجهیزات نظامی شامل:
خدمات ارائه‌شده توسط مراکز وابسته به دستگاه‌های نظامی، انتظامی و امنیتی.
1. تأثیر بر اقشار کم‌درآمد:
معافیت خدمات اساسی مانند بهداشت، آموزش و حمل و نقل عمومی از مالیات بر ارزش افزوده، هزینه‌های زندگی را برای اقشار کم‌درآمد کاهش می‌دهد و به بهبود سطح زندگی آنها کمک می‌کند.
2. تأثیر بر صنایع:
معافیت خدمات مرتبط با صنایع خاص، می‌تواند به افزایش تولید، اشتغال‌زایی و رقابت‌پذیری این صنایع منجر شود.
3. تأثیر بر درآمد دولت:
معافیت خدمات از مالیات بر ارزش افزوده، درآمد دولت را کاهش می‌دهد. بنابراین، دولت باید تعادل مناسبی بین معافیت‌ها و درآمدهای مالیاتی برقرار کند.
4. تأثیر بر مصرف:
معافیت خدمات خاص از مالیات بر ارزش افزوده، می‌تواند مصرف آنها را افزایش دهد و به تحقق اهداف اجتماعی و اقتصادی دولت کمک کند.