چهارشنبه, ۸ مرداد , ۱۴۰۴ برابر با - Wednesday, 30 July , 2025
حق اولاد، به عنوان یکی از مزایای قانونی و مستمر در نظام حقوق و دستمزد جمهوری اسلامی ایران، نقش بسزایی در حمایت از معیشت خانواده‌های شاغل ایفا می‌کند.
این مزیت مالی، که توسط کارفرمایان به کارگران و کارمندانی که دارای فرزند هستند پرداخت می‌شود، با هدف کمک به تامین بخشی از هزینه‌های مربوط به نگهداری و تربیت فرزندان در نظر گرفته شده است.
اهمیت این حق در بهبود وضعیت اقتصادی خانوارها و افزایش انگیزه و رضایت شغلی نیروی کار قابل توجه است.
ماده 86 قانون تامین اجتماعی، به عنوان مهم‌ترین پشتوانه قانونی برای پرداخت حق اولاد به کارگران مشمول قانون کار محسوب می‌شود. بر اساس این ماده، حق اولاد برای هر فرزند، معادل سه برابر حداقل دستمزد روزانه مصوب اداره کار در هر ماه تعیین می‌گردد. لازم به ذکر است که با تصویب ماده 73 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، ماده 86 قانون تامین اجتماعی نسخ گردید و محدودیت پرداخت حق اولاد صرفاً برای دو فرزند از میان برداشته شد. این تغییر قانونی، رویکردی حمایتی در راستای تشویق فرزندآوری و حمایت از خانواده‌های دارای فرزندان بیشتر را نشان می‌دهد.
در خصوص اصطلاحات مرتبط، در قوانین تامین اجتماعی، عبارت “حق اولاد” به طور مشخص برای اشاره به مزایای مربوط به فرزندان بیمه شدگان به کار می‌رود.
در مقابل، اصطلاح “حق عائله مندی” بیشتر در ارتباط با کارمندان بخش دولتی مطرح می‌شود و ممکن است علاوه بر فرزندان، شامل همسر نیز گردد.
در بخش دولتی، پرداخت حق عائله مندی از زمان تاهل آغاز می‌شود، در حالی که دریافت حق اولاد مستلزم تحقق شرایط خاصی است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت. این تمایز نشان می‌دهد که اگرچه این دو اصطلاح گاهی به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما در چارچوب قانونی و نحوه اجرا تفاوت‌هایی دارند.
برای بهره‌مندی از حق اولاد در سال 1404، هم بیمه شده و هم فرزندان باید واجد شرایطی باشند که در قانون و مقررات مربوطه تعیین شده است.
یکی از مهم‌ترین شروط دریافت حق اولاد، داشتن حداقل سابقه پرداخت حق بیمه به مدت 720 روز (معادل دو سال) در سازمان تامین اجتماعی است. این شرط نشان می‌دهد که این مزیت به افرادی تعلق می‌گیرد که برای مدت قابل توجهی در نظام بیمه‌ای کشور مشارکت داشته‌اند. علاوه بر این، فرد بیمه شده باید مشمول قانون تامین اجتماعی باشد.
این بدان معناست که حق اولاد عمدتاً برای افرادی در نظر گرفته شده است که تحت پوشش نظام بیمه اجتماعی قرار دارند و ممکن است سایر اشکال اشتغال، مقررات متفاوتی در این زمینه داشته باشند یا اصلاً شامل این مزیت نشوند
شرایط مربوط به فرزندان نیز از جمله موارد حائز اهمیت در استحقاق دریافت حق اولاد است. به طور کلی، سن فرزندان باید کمتر از 18 سال باشد.
با این حال، قانونگذار برای حمایت از ادامه تحصیل جوانان، استثنایی قائل شده است. بر این اساس، در صورتی که فرزندان بالای 18 سال تمام، منحصراً به تحصیل اشتغال داشته باشند، پرداخت حق اولاد تا پایان دوران تحصیل آن‌ها ادامه خواهد یافت. این امر بر اهمیت تحصیلات در سیاست‌های اجتماعی تاکید دارد و به خانواده‌ها در تامین هزینه‌های فرزندان در این دوره کمک می‌کند.
همچنین، در راستای حمایت از خانواده‌هایی که دارای فرزندان با نیازهای ویژه هستند، فرزندان بالای 18 سال که به دلیل بیماری یا نقص عضو، طبق گواهی کمیسیون‌های پزشکی موضوع ماده 91 قانون تامین اجتماعی، قادر به کار کردن نباشند، مشمول دریافت حق اولاد خواهند بود.
این بند قانونی، تعهد نظام تامین اجتماعی به حمایت از افراد آسیب‌پذیر و خانواده‌های آن‌ها را نشان می‌دهد. در خصوص وضعیت تاهل فرزندان، رویه عرفی بر این است که حق اولاد به پسران تا پایان دوره تحصیل و به دختران تا پیش از ازدواج پرداخت می‌شود.
اگرچه این مورد در قانون به صراحت در مورد محدودیت سنی ذکر نشده است، اما به عنوان یک رویه پذیرفته شده در نظر گرفته می‌شود و می‌تواند ناشی از دیدگاه‌های سنتی درباره زمان پایان حمایت مالی والدین از فرزندان باشد.
در خصوص تفاوت شرایط بین کارکنان بخش خصوصی و دولتی، لازم به ذکر است که کارمندان بخش دولتی علاوه بر حق اولاد، از مزایای حق عائله مندی نیز بهره‌مند می‌شوند. این مزیت در بخش دولتی ممکن است شامل پرداخت حق اولاد تا سقف سه فرزند نیز بشود. این امر نشان می‌دهد که نظام حمایتی در بخش دولتی ممکن است از گستردگی بیشتری در مقایسه با بخش خصوصی برخوردار باشد، به ویژه در ارتباط با تعداد فرزندان تحت پوشش
بر اساس ماده 86 قانون تامین اجتماعی، نحوه محاسبه حق اولاد برای کارگران بخش خصوصی به این صورت است که مبلغ آن معادل سه برابر حداقل دستمزد روزانه مصوب اداره کار به ازای هر فرزند در ماه می‌باشد. بنابراین، فرمول محاسبه حق اولاد به شرح زیر است:
حداقل دستمزد روزانه در سال 1404 مبلغ 3,463,656 ریال تعیین شده است.
بر این اساس، مبلغ حق اولاد برای هر فرزند در سال 1404، برابر با :
یکی از مهم‌ترین تغییرات در قانون حق اولاد در سال 1404، برداشته شدن محدودیت در تعداد فرزندان مشمول این حق است.
پیش از این، طبق ماده 86 قانون تامین اجتماعی، حق اولاد تنها به حداکثر دو فرزند تعلق می‌گرفت، اما با قانون جدید (ماده 73 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت)، این محدودیت حذف شده و در حال حاضر، به تمامی فرزندان واجد شرایط، حق اولاد پرداخت می‌گردد. این تغییر، سیاستی حمایتی در راستای افزایش جمعیت و حمایت از خانواده‌های پرجمعیت را دنبال می‌کند.
در خصوص موارد خاص، قانونگذار توجه ویژه‌ای به برخی گروه‌ها داشته است.
فرزند خوانده، بر اساس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، در حکم فرزند حقیقی محسوب شده و از تمامی حقوق و مزایای قانونی، از جمله حق اولاد، برخوردار است.
کارفرمایان موظف هستند در صورت احراز شرایط مقرر در ماده 86 قانون تامین اجتماعی برای فرزند خوانده، نسبت به پرداخت حق اولاد به آن‌ها نیز اقدام نمایند.
حتی زنان مجرد بالای 30 سال که سرپرستی فرزند دختر را بر عهده دارند نیز مشمول این حق می‌شوند.
همچنین، کارگران زن سرپرست خانوار نیز در صورت داشتن شرایط لازم (حداقل سابقه بیمه و وضعیت سنی فرزندان)، حق اولاد برای فرزندان خود را دریافت خواهند کرد.
حتی اگر زن و مرد در یک محل کار مشغول به کار باشند و هر دو واجد شرایط باشند، حق اولاد به هر دوی آن‌ها به صورت جداگانه پرداخت می‌شود.
این امر بر اصل برابری جنسیتی در بهره‌مندی از این مزیت قانونی تاکید دارد.